Paul de Beer en Rein de Sauvage Nolting

Lange tijd viel ongeveer vier op de vijf werknemers onder een cao, maar de afgelopen vijftien jaar is dit gestaag afgenomen. Als we hierbij de inhoudelijke uitholling van cao’s, de toename van het aantal ‘gele bonden’ en de steeds groter wordende groep zzp’ers meenemen geeft dit een nog somberder beeld. Het lijkt er op dat het systeem van collectief overleg tussen vakbonden en werkgevers hiermee nog verder onder druk is komen te staan. De vraag waarom deze dekkingsgraad daalt en wat vakbonden en werkgeversorganisaties hieraan kunnen doen staat centraal in publicatie nr. 27 geschreven door Paul de Beer en Rein de Sauvage Nolting. In dit rapport roepen zij op tot een meer fundamentele gedachtewisseling over de grondslagen van het stelsel van collectieve arbeidsverhoudingen.

Arthur Berkhout

De financiële sector drukt een steeds groter stempel op de economie. Het gaat daarbij niet alleen om de rol van banken en institutionele beleggers. Ook veel grote bedrijven zijn actief in de financiële sfeer, omdat financiële transacties vaak meer opleveren dan het produceren van goederen en diensten. In deze studie laat Arthur Berkhout zien dat de financiële sector niet meer als smeerolie voor de economie fungeert, maar steeds meer op de reële economie parasiteert. Groei van de financiële sector – oftewel financialisering – gaat nu juist ten koste van de groei van de reële economie. Werkenden betalen hiervoor de prijs. Hun aandeel in de nationale ‘koek’ wordt kleiner, terwijl die ‘koek’ minder sterk groeit. Dat plaatst de vakbeweging voor de vraag hoe zij deze trend kan keren. Arthur Berkhout doet in zijn rapport enkele suggesties hoe de financialisering een halt kan worden toegeroepen.

Stella Jonkhout

Veel werkenden in laaggeschoolde en laagbetaalde banen ervaren een gebrek aan erkenning en waardering. ​​Deze publicatie gaat in op de vraag hoe alle werkenden meer kans op waardevol werk kunnen krijgen. Het onderzoek is gebaseerd op een literatuurstudie en interviews met werkenden in de bezorging en distributiecentra. Het onderzoek laat zien dat werkenden op uiteenlopende manieren waarde ontlenen en toekennen aan hun werk, maar ook tegen welke barrières zij daarbij oplopen. De ervaringen van de werkenden zijn daarmee dus onlosmakelijk verbonden met de context van hun werk. De vakbeweging heeft een belangrijke taak te vervullen op het gebied van waardevol werk. 

Rein de Sauvage Nolting

Hoe zijn sociale partners omgegaan met de coronacrisis? Voor deze publicatie zijn er een viertal cao-onderhandelingen in de metaalsector en in het openbaar vervoer ten tijde van de coronacrisis onderzocht. Bij twee van deze onderhandelingen werd een speciale crisis-cao afgesloten, bij de andere twee vond een ‘normaal’ onderhandelingsproces plaats. Het rapport onderzoekt welke factoren van invloed waren op het verloop van het onderhandelingsproces in crisistijd en welke lessen daaruit te trekken zijn.

Samenvatting van het onderzoek waarin de hoofdconclusies besproken worden

Paul de Beer met medewerking van Marije de Goede

In deze publicatie wordt onderzocht welke keuzes werkgevers maken ten aanzien van het gebruik van flexibele arbeidsrelaties en wat daarachter de drijvende krachten zijn. Het onderzoek is gebaseerd op statistische analyses van het aandeel flexibele arbeidsrelaties in het personeelsbestand van organisaties, een kritische analyse van personeelsstrategieën in populaire managementliteratuur en interviews met HR-managers.

Eva Mommers en Paul de Beer

Dit onderzoek vergelijkt verschillende systemen van collectieve arbeidsverhoudingen in verschillende landen. In welk systeem slagen vakbonden er het beste in hun doeleinden te realiseren met betrekking tot werkgelegenheid, inkomen en gelijkheid? Uit het onderzoek blijkt dat het Nederlandse poldermodel samen met Oostenrijk en Spanje een apart systeem van arbeidsverhoudingen vormt. Geen van de systemen presteert op alle doelen van de vakbeweging het beste. Het systeem waar Nederland toe behoort doet het goed als het gaat om de groei van de werkgelegenheid en de hoogte van de pensioenen, maar slecht op het aandeel vaste contracten en op de loonkloof tussen hoge en lage inkomens. 

Samenvatting van het onderzoek

Achterliggende technische paper (Engels)

Rosa Kösters & Wim Eshuis (met bijdragen van Frank Pot, Jan Verhagen en een interview met Zakaria Boufangacha)

De publicatie belicht het ontstaan van vakbondswerk op de werkvloer in de jaren '60, de huidige relatie van vakbonden met de werkvloer en opvattingen over de toekomst van dit vakbondswerk. Daarnaast bevat de publicatie verhalen uit de praktijk van vakbondsbestuurders en kaderleden over 7 typen vakbondswerk op de werkvloer. In de publicatie bepleiten de eindredacteuren een heroverweging van de positie van de vakbond op de werkvloer.

Reacties op de publicatie: films en opinieartikelen
Films
Om het gesprek over dit onderwerp te stimuleren heeft het Wetenschappelijk Bureau, ter compensatie van een geannuleerde bijeenkomst in de Burcht, 3 films vervaardigd. In de eerste film geven de eindredacteuren een toelichting op de publicatie. In de tweede film worden drie vakbondsvertegenwoordigers (Arwen Scholten, leerkracht/FNV kaderlid; Tamar van Gelder, landelijk bestuurder van de AOb; Jolanda van de Beld, freelance journalist, tevens actief in de NVJ) geïnterviewd over de huidige relatie tussen vakbond en werkvloer. In de derde film komen dezelfde personen aan het woord over de tweede hoofdvraag.
Klik hieronder voor drie korte films over het thema de vakbond en de werkvloer

(1): De film die toelichting geeft op deze publicatie.

(2): De film over de relatie tussen de vakbond en de werkvloer en de ervaringen van drie mensen uit de vakbondspraktijk.

(3): De film over de vraag of er meer aandacht nodig is voor de werkvloer. De visie van drie mensen uit de vakbondspraktijk.

Paul de Beer en Peter van der Valk

Deze publicatie doet verslag van een inventariserend onderzoek op basis van de beschikbare wetenschappelijke inzichten en evaluaties van vakbondsactiviteiten. Wat zijn de belangrijkste factoren van effectiviteit? En wat is effectiviteit? Het vele empirisch materiaal dat voor dit onderzoek is geraadpleegd, levert een aantal belangrijke en interessante inzichten op. De publicatie sluit af met aanbevelingen aan vakbonden om in de toekomst meer en systematischer aandacht te besteden aan het monitoren en evalueren van hun activiteiten. Juist in een periode waarin de positie van vakbonden onder druk staat en zij door verlies aan leden ook minder (financiële) middelen ter beschikking hebben, is het van groot belang dat vakbonden kritisch kijken naar hun eigen functioneren en mogelijkheden zoekt om in de toekomst effectiever en efficiënter te opereren. Deze publicatie beoogt hiervoor een aantal handvatten te bieden.

Als extra bijlage treft u het conceptueel raamwerk aan dat ten behoeve van deze studie is opgezet en waarnaar verwezen wordt op pagina 10 van de publicatie.

Lisa Berntsen

Hoe slagen de Belgische vakbonden er telkens weer in om jongeren als lid te werven en te behouden? Deze studie van Lisa Berntsen laat zien dat de verantwoordelijkheid voor de werkloosheidsuitkeringen slechts een van de factoren is die dit verschil tussen Nederland en België verklaren. Zeker zo belangrijk is, dat jongeren in de Belgische vakbeweging een volwaardige en geïnstitutionaliseerde positie hebben, waardoor zij zich, meer dan Nederlandse jongeren, in de vakbeweging lijken te herkennen.

Sanne van der Gaag

Dit onderzoek doet verslag van een verkennende analyse van precair werk in drie specifieke sectoren, de post, de horeca en de schoonmaak. Onderzoeker Sanne van der Gaag geeft die analyse op basis van het verhaal van 25 mensen met precair werk in die sectoren. Het onderzoek geeft een beeld van wat voor werk zij doen, hoe zij dat ervaren en welke mogelijkheden zij zien om hun positie te verbeteren.

Redactie Saskia Boumans en Wim Eshuis

Deze publicatie is ontstaan naar aanleiding van de conferentie Wetenschap en Vakbeweging die de FNV en het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging, de Burcht, organiseerden in november 2016. Het doel van de conferentie was om vakbondsmensen en wetenschappers met elkaar in gesprek te laten gaan over de rol van de vakbeweging, kijkend naar een aantal ontwikkelingen, zoals globalisering, flexibilisering, technologische ontwikkelingen en de aantasting van het milieu om zo een onderzoeksagenda voor de vakbeweging te formuleren.

Fabian Dekker

Dit onderzoek gaat in op de vraag of arbeidsmobiliteit- het overstappen van de ene naar de andere baan- een geschrikt middel is om iedere werkende op de juiste werkplek te laten functioneren. Mede aan de hand van drie casestudies laat de onderzoeker zien dat het sterk afhankelijk is van de specifieke omstandigheden in een sector of arbeidsmobiliteit nodig of wenselijk is. Algemeen beleid om de mobiliteit te bevorderen is dan ook niet nodig. Mobiliteit vraagt om maatwerk. De vakbeweging zou daarbij een nuttige rol kunnen spelen door werkenden te ondersteunen en voldoende (inkomens) zekerheid te bieden.

Charissa Freese en Ronald Dekker

Dit onderzoekg aat na op welke wijze de belangen van de factor arbeid met betrekking tot technologiekeuze worden geborgd of verbeterd. In dat verband gaat het na welke activiteiten organisaties en werknemers ondernemen om zich voor te bereiden op technologische ontwikkelingen. Voorafgaand aan de beantwoording van die vragen geeft de publicatie een overzicht van de invloed van robotisering en automatisering op de arbeid. 

Sjaak van der Velden

Dit rapport belicht de kwestie van de loonontwikkeling van verschillende kanten. Het bespreekt de verschillende theoretische perspectieven op de relatie tussen loon en werkgelegenheid en de ontwikkeling in het denken over en de praktijk van de loonontwikkeling in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog. Ook analyseert het tijdreeksen over lonen en werkgelegenheid sinds 1971 en probeert vast te stellen of loonmatiging inderdaad tot meer banen en werkgelegenheid heeft geleid. In het slothoofdstuk presenteert Sjaak van der Velden een nieuwe loonformule. (121 p. plus bijlagen)

Paul de Beer (red.)

Na ‘Flexibilisering: de balans opgemaakt’ (zie publicatie 1) en ‘Flexibele arbeid. De rol van werkgevers’ (zie publicatie 4) is dit de derde publicatie van het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging over flexibele en onzekere arbeid. De voorliggende publicatie is het resultaat van een verkenning van recente ontwikkelingen rond flexibilisering door een werkgroep van het Netwerk Vakbeweging-Wetenschap. Het bevat verschillende analyses en opvattingen van de werkgroep over flexibel werk en de gewenste vakbondsstrategie. Met bijdragen van Hester Houwing, Ivo Kuijpers, Margriet Kraamwinkel en Pim Paulusma. (50 p. plus factsheet)

Wim Eshuis (red)

Deze publicatie vormt een weerslag van de gedachtewisseling in de gelijknamige werkgroep van het Netwerk vakbeweging- wetenschap. De publicatie is bedoeld als basis voor het debat binnen en buiten de vakbeweging over de toekomst van medezeggenschap en corporate governance. De publicatie bestaat uit bijdragen over de geschiedenis van de OR, over de effecten van de OR en over de individuele zeggenschap van werknemers over hun eigen arbeidsomstandigheden. De publicatie eindigt met een beschouwing over ontwikkelingen in de arbeidsverhoudingen die relevant zijn voor het thema (mede) zeggenschap en corporate governance. Met medewerking van o.a. Leni Beukema, Jan Heijink en Sjaak van der Velden. (58 p.). Financiering uit budget de Burcht.

Maria Fleischmann

Deze publicatie bevat de resultaten van een onderzoek naar de rol van de leidinggevende en de arbeidsorganisatie bij het ontstaan en de preventie van burnout. De resultaten zijn gebaseerd op een diepgaande analyse van schadedossiers van Bureau Beroepsziekten FNV. (94 p.). Financiering uit onderzoeksbudget van de Burcht en subsidie van Ministerie SZW.

Klik hier voor de videopresentatie door Maria Fleischmann.

Peter van der Valk

Onderzoek naar de ontwikkelingen van collectieve arbeidsverhoudingen in relatie tot de cao. Centrale vragen zijn: in hoeverre staat de cao onder druk; welke oorzaken en ontwikkelingen liggen daaraan ten gronslag; wat zijn hiervan de gevolgen? (155 p.). Financiering uit onderzoeksbudget van de Burcht en subsidie van Ministerie SZW.

Klik hier voor het "Interview met Peter van der Valk"

Wim Eshuis & Paul de Beer (red)

Verslag van vijf onderzoeken die in 2013 en 2014 door het WB zijn verricht. Het gaat achtereenvolgens om bevolkingskrimp, arbeidsmigratie, compensatie van schade door beroepsziekten en arbeidsongevallen, vermogensverschillen, en vakmanschap en professionaliteit. (70 p.). Financiering uit onderzoeksbudget de Burcht.

Wilma Roos

In deze publicatie ligt de focus op recente arbeidsmigratie uit de MOE-landen. Het onderzoek beantwoordt (aan de hand van een concreet voorbeeld uit een sector) drie vragen: dient de wetgeving met betrekking tot migratie te worden aangescherpt of dient de handhaving verbeterd te worden; in hoeverre beïnvloedt arbeidsmigratie het draagvlak en de financiële duurzaamheid van de vakbeweging; in hoeverre leidt informalisering van arbeidscontractvormen tot toename van arbeidsmigratie? (149 p.). Financiering uit onderzoeksbudget de Burcht.

Klik hier voor het filmpje van Wilma Roos

Wim Eshuis

Als werknemers extra (financiële) schade oplopen door een arbeidsongeval of beroepsziekte kunnen ze proberen die schade vergoed te krijgen. Recent zijn twee alternatieven voor schadevergoeding in discussie: de wettelijk verplichte directe verzekering en de schadevergoeding via de cao. Dit onderzoek analyseert de voor –en nadelen van beide compensatiesystemen. (116 p.). Financiering uit subsidie van Ministerie SZW en bijdrage FNV.

Klik hier voor het filmpje van Wim Eshuis

Aldert Boonen

Dit onderzoek vertelt het verhaal van de gehele vermogensverdeling in Nederland over de afgelopen 20 jaar. Het verhaal van de vermogensverdeling omvat meer dan alleen de cijfers. Mensen bouwen om verschillende redenen vermogen op en dat vermogen biedt hen ook weer mogelijkheden. Dit zijn twee aspecten die nog nauwelijks aan bod zijn gekomen in de discussie over de vermogensverdeling. Dit onderzoek gaat hier op in vanuit de centrale vraag “Kunnen burgers de toegenomen risico’s die zij zelf dragen opvangen uit hun vermogen?” (105 p.). Financiering uit onderzoeksbudget de Burcht.

Klik hier voor het filmpje van Aldert Boonen

Dimphy Smeets

Deze studie gaat in op de arbeidsmarkt in krimpregio’s en de rol van de vakbeweging. De centrale vraag die in deze studie wordt beantwoord luidt: “Op welke manier beïnvloeden demografische ontwikkelingen, in het bijzonder afname van de (beroeps)bevolking en vergrijzing, de werking van de (regionale) arbeidsmarkt? Wat is hieruit af te leiden voor de werking van de toekomstige arbeidsmarkt en op welke wijze zou de vakbeweging hierop kunnen inspelen?“ (102 p.). Financiering uit onderzoeksbudget de Burcht.

Klik hier voor het filmpje van Dimphy Smeets

Fabian Dekker en Paul de Beer

Dit onderzoek gaat na wat de (strategische) afwegingen zijn die werkgevers maken bij de inzet van flexibel personeel. Het gaat daarbij niet alleen om het aantal en soort van flexibele contracten, maar ook om het personeelsbeleid ten aanzien van flexibel personeel. De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat werkgevers inderdaad een zekere keuzevrijheid hebben ten aanzien van hun flexibiliseringsstrategie en dat die keuze er toe doet, zowel voor het bedrijf als voor de flexwerkers. Het feit dat verschillende werkgevers verschillende keuzes maken, betekent echter ook dat er niet één optimale strategie is, noch vanuit ondernemingsperspectief, noch vanuit het perspectief van de (flexibel) werkenden. (70 p.). Financiering uit onderzoeksbudget van de Burcht en subsidie van Ministerie SZW.

Caroline Rietbergen en Paul de Beer (red.) 

Deze publicatie beoogt een bijdrage te leveren aan de actuele discussie over de gewenste vormgeving en organisatie van de WW en het arbeidsmarktbeleid. De publicatie besteed aandacht aan organisatiemodellen voor het arbeidsmarktbeleid, de regie van sociale partners over de WW en de rol van de sociale partners in het arbeidsmarktbeleid. (85 p.)

Bert Ormel, Leni Beukema en Wim Engels (red.)

Centraal in deze publicatie staat een artikel van de overleden Utrechtse hoogleraar arbeidsvraagstukken Harry Coenen over de vraag: welke ontwikkelingen doen zich in de samenleving voor en welke gevolgen hebben deze – of zouden zij moeten hebben – voor de strategie en werkwijze van de vakbeweging? De schrijvers van deze publicatie voorzien dit artikel van enkele verduidelijkingen en opmerkingen. Daarnaast laten zij de actuele betekenis van Coenens zien aan de hand van enkele interviews met personen die elk op hun eigen manier met vernieuwing van de vakbeweging bezig zijn (87 p.).

Ronald Dekker en Martin Olsthoorn (onder redactie van Paul de Beer)

In deze publicatie wordt de beschikbare wetenschappelijke kennis op het gebied van flexibel werk in kaart gebracht. Daarmee werd beoogd te laten zien welke uitspraken over flexibilisering op wetenschappelijk onderzoek zijn gebaseerd en welke nog voornamelijk speculatief zijn. Financiering uit onderzoeksbudget de Burcht en Instituut GAK.