Worker-to-worker organizing: nieuwe methode om de neergang van de vakbeweging te keren?

17-09-2025

Op dinsdag 16 september organiseerde het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging de Burcht een bijeenkomst over worker-to-worker organizing. Een vakbondsmodel dat minder rust op de inzet van betaalde krachten en meer gebaseerd op het initiatief van arbeiders zelf. 

Bijna dertig mensen sloten aan voor deze bijeenkomst, zowel fysiek in de Burcht als online. De bijeenkomst bracht mensen samen uit verschillende netwerken: oudere vakbondsactivisten, actieve kaderleden, organizers van de FNV en CNV en onderzoekers. Het was een vruchtbare eerste discussie over een onderwerp dat de komende jaren vast vaker terug zal keren.

De bijeenkomst werd ingeleid door FNV-organizer Arne Gorter. Om het model dat door de Amerikaanse wetenschapper en socialist Eric Blanc is gepopulariseerd te begrijpen, contrasteerde hij dit met het organising-model. Deze methode kwam op in reactie op het neoliberale offensief in de jaren tachtig. Hierbij gaan betaalde organizers op zoek naar 'organische leiders' waarmee zij vakbondsmacht opbouwen. Idealiter worden hierbij steeds meer taken overgedragen naar de leden zelf.

Blanc's argument is dat dit een prima methode is, maar niet geschikt om de vakbond als massa-organisatie weer op te bouwen. De methode is erg duur, mensen werken vaker op relatief kleine werkplekken en wonen op grote afstand tot hun werk. Dit maakt het veel moeilijker om mensen te organiseren, dat is waarom het worker-to-worker model probeert de betaalde kracht er zoveel mogelijk 'uit te snijden'. Vuistregel is dat een lid moet kunnen doen, wat een organizer ook doen. De werkplek in kaart brengen, collega's overtuigen en een actietraject vormgeven. Om zichzelf te kunnen organiseren hebben arbeiders wel handvatten nodig van de vakbond en een (online) infrastructuur.

Arne sloot zijn verhaal af door de vergelijking met Nederland te trekken. Zo moeten vakbonden in de Verenigde Staten op werkplekken meer dan de helft van de arbeiders organiseren om namens hen te kunnen onderhandelen. Toch biedt het model ook kansen voor de vakbond in Nederland door bijvoorbeeld in reactie op individuele hulpvragen handvatten te geven voor een collectief antwoord, ervaringen van succesvolle zelforganisatie te delen en het model te gebruiken om in gefragmenteerde sectoren zoals horeca en retail meer een voet aan de grond te krijgen.

De tweede spreker van de bijeenkomst was Caitlin Ryan van Organize the RuG. Aan de Rijksuniversiteit van Groningen brengen ze de principes van worker-to-worker organizing al een paar jaar in de praktijk. Hier hebben zij op voort kunnen bouwen met de acties tegen de bezuinigingen het afgelopen jaar. (zie ook de bijdrage van OtR aan deze bundel) 

Een belangrijke stap in hun machtsopbouw was de stakingsbijeenkomst die ze hadden georganiseerd. OtR-leden hebben hiervoor gemobiliseerd in de verschillende faculteiten en spraken met zoveel mogelijk collega's door open vragen te stellen. Hierdoor kregen zij ook een goed gevoel voor de politieke meningsverschillen over bijvoorbeeld de verhouding tot de CvB en Palestina. 

Uiteindelijk deden er 200 mensen mee aan de stakingsbijeenkomst en besloten zij zelf de datum van hun lokale staking, als onderdeel van het landelijke stakingstraject. Er werden werkgroepen opgezet om de staking op verschillende faculteiten op te bouwen en OtR speelde hierin een coordinerende rol.

Het doel van OtR is niet per se om mensen lid te maken van de bond, maar om de zeggenschap van werkenden over de universiteit te vergroten. Vakbondslidmaatschap helpt, maar is van ondergeschikt belang aan vraagstukken zoals betere werkomstandigheden en democratisering van de universiteit.

Op beide inleidingen volgde een rijke discussie. Hierin kwamen uiteenlopende onderwerpen aan bod.

Iemand merkte op dat de groei van dit vakbondsmodel in de VS niet los te zien is van de groei van een activistische en socialistische beweging. Onder andere de campagne van Sanders zorgde ervoor dat jonge mensen politiek geactiveerd werden. Sommigen kozen doelbewust een werkplek om daar te kunnen organiseren, in de VS salting genoemd. Dit heeft overeenkomsten met de inplantingsstrategie, of de turn to industry, van delen van radicaal links in de jaren zeventig.

Deelnemers deelden verschillende voorbeelden uit de recente vakbondsgeschiedenis waar werkende mensen niet wachten op de vakbond om in actie te komen. PO in Actie ontstond uit de frustraties over de apathie van de onderwijsbonden en wist de vakbonden opnieuw in beweging te krijgen. Een ander deelde de ervaring bij de GVB, waar de vakbond een hoge organisatiegraad heeft, maar waar frustraties over het bedrijf afgelopen zomer overkookten en van onderaf en buiten de vakbond om werden geaddresseerd.

Er werd ook verschillende keren gerefereerd aan de onder vakbondsactivisten populaire Organize for Power workshop, opgezet door Jane MacAlavey. Dit biedt veel aanknopingspunten voor vakbondsleden om zichzelf op een serieuze manier te organiseren, hoewel dit ook niet zonder beperkingen lijkt. Iemand merkte op dat ondanks waarde die gehecht wordt aan inclusieve taal, waarbij wij allemaal de vakbond zijn, de betaalde organizer toch leider en eigenaar van het proces blijft.

Verschillende mensen refereerden aan een terugkerende spanning tussen leden en bestuurders. Bestuurders hebben toch vaak het gevoel dat zij 'grip' moeten houden over de leden en doen alsof er een aan- en uitknop zit op acties, maar hierdoor ontstaat er weinig ruimte voor initiatief van onderaf en is het lastig om de stap te maken naar relatief zelfstandig opererende kadergroepen.

Toch zagen verschillende mensen ook mogelijke valkuilen in het begrip van worker-to-worker organizing. Zo stelde iemand dat de nadruk op 'eigen verantwoordelijkheid' van werkende mensen er ook toe kan leiden dat de vakbond zich gaat verschuilen achter de leden, in plaats van dat ze al haar menskracht in zet om bijvoorbeeld cao's af te sluiten. Ook werd er benadrukt dat het vakbondsmodel geen excuus voor bezuinigingen zou mogen worden.

Wil je op de hoogte gehouden worden van onze bijeenkomsten en publicaties? Schrijf je dan via deze link in voor onze nieuwsbrief.