Verslag 27 oktober 2025: De vakbond en de ondernemingsraad

07-11-2025

Op maandag 27 oktober kwamen meer dan veertig industriële bakkers samen in Utrecht voor een scholingsdag over de ondernemingsraad (OR). Ewout van den Berg, onderzoeker democratisering bij de Burcht, sprak hierbij over de discussie in de jaren zestig en zeventig over de verhouding tussen vakbondswerk en de ondernemingsraad.

Deze verhouding was onder vakbondsleden in die periode een veelbesproken thema. Na de Tweede Wereldoorlog was de vakbond grotendeels onzichtbaar op de werkplek. De grote vakbonden richten zich op onderhandelingen op landelijk en sectoraal niveau. In 1950 werd de Wet op de Ondernemingsraad ingevoerd, maar dit was een tandeloos orgaan. Zo zat de directie vergaderingen voor en kon het makkelijk onderwerpen als geheim bestempelen.

Gedurende de jaren vijftig begonnen deze arbeidsverhoudingen steeds meer te knellen. De economie groeide en werkende mensen kregen steeds meer zelfvertrouwen dat er voor hen meer in zat. Het aantal wilde stakingen nam toe. Vanaf 1964 namen de vakbonden, eerst in de metaalsector, het initiatief om kadergroepen in de bedrijven op te bouwen. Dit zogenaamde bedrijvenwerk kwam begin jaren zeventig in een stroomversnelling, maar hiermee was het wel de vraag hoe vakbondsleden zich tot de OR moesten verhouden. Het hoge niveau van strijd betekende dat veel van de dilemma's van deze verhouding zich sterk aftekende.

De NVV benadrukte dat de kadergroepen het or-werk zouden versterken, omdat de OR hiermee een actieve achterban zou hebben. Het bedrijvenwerk creëerde een plek waarin afgevaardigden in de OR, vaak ook vakbondsleden, collectief hun standpunt konden bepalen. Democratische legitimatie van de OR nam hiermee toe, hoewel de nieuwe situatie voor or-leden ook wennen was. (PLAATJE INVOEGEN VAN DE TOREN)

De discussie over de OR werd ook gevoerd in het tijdschrift Zeggenschap - 'diskussieblad voor bedrijfsdemokratisering', dat voortkwam uit de werkgroep Maatschappijkritische Vakbeweging. Hierin problematiseerden vakbondsleden het dubbele karakter van de OR, waarin het aan de ene kant een orgaan was van belangenbehartiging van werkende mensen en aan de kant een orgaan voor een verondersteld gemeenschappelijk bedrijfsbelang.

Kadergroepen probeerden op verschillende manieren de invloed van werkende mensen te vergroten. Zij brachten regelmatig bedrijfsbulletins uit waarin zij verslag uitbrachten van vergaderingen en besluiten. Met een sociaal jaarverslag probeerden zij een tegenwicht te bieden voor het financiële jaarverslag door de belangrijkste problemen waar werkende mensen op de werkvloer tegen aan liepen in kaart te brengen. Zo brachten kadergroepen investeringen in productiemiddelen in kaart, omdat ze bang waren dat het bedrijf door geld uit het productieproces te onttrekken op termijn arbeiders zou ontslaan.

Vakbondsleden gaven elkaar handvatten hoe ze het OR-werk op hun werkplek konden organiseren en waarschuwden elkaar voor veelvoorkomende problemen zoals het gevaar op inkapseling en het isolement ten opzichte van de kadergroep. In de presentatie liet ik een aantal cartoons zien die zij hierover tekenden. Bakkers vonden een ludiek artikel waarin methodes staan waarmee de directie de OR om hun vinger kon winden bijvoorbeeld herkenbaar. 

1. Houd altijd het initiatief
2. Geef zoveel mogelijk - niet van wezenlijk belang zijnde - informatie
3. Geef die informatie het liefst in de vorm van dikke rapporten en - als het ff kan - in nagenoeg onleesbare bewoordingen
4. Stel krappe tijden waarin de boel bestudeerd moet worden

De toenemende zelforganisatie in de bedrijven die de basis legde voor de kadergroepen ebte weg in de loop van de jaren zeventig. De poging vanuit de NVV om van de OR uitsluitend een orgaan voor belangenbehartiging te maken, faalde. Bevoegdheden van de OR namen toe, maar dit resulteerde er ook in dat veel van het vakbondswerk naar de OR in plaats van de kadergroepen werd gekanaliseerd.

Tijdens de bijeenkomst ontstond een interessante discussie over de verhouding tussen de vakbond en de or. Een concreet niveau waarop dit binnen de industriële bakkerijen speelt, is dat de cao ook een rol toekent aan de or in het vaststellen van arbeidsvoorwaarden op het niveau van het bedrijf. Om dit op een goede manier te organiseren, vergt meer uitwisseling. Zowel tussen verschillende bedrijven als tussen or-leden en achterban.

Het niveau van vakbondsorganisatie is nu misschien lager, maar de discussie liet zien dat er nog steeds veel behoefte is aan een gesprek over de or vanuit het perspectief van de vakbond.